Projeler

Deprem Sonrası Van ve Erciş’te Güvenli Annelik Projesi

 

Deprem Sonrası Van ve Erciş’te Güvenli Annelik Hizmetlerinin Güçlendirilmesi

TAP Vakfı, 2011 yılında yaşanan deprem sonrasında, Van ilindeki anne  ve bebek ölümlerini azaltmak ve kadınların gebelik, doğum ve lohusalık dönemini daha bilgili ve bilinçli yaşamaları ve sağlık hizmetlerini daha etkin kullanmalarını desteklemek amacıyla bir proje geliştirdi. Bu proje Van İl Halk Sağlığı Müdürlüğü işbirliği ve MSD İlaçları desteği ile Kasım 2012 – Ekim 2013 tarihlerinde uygulandı.

Topluma dayalı  sağlık hizmet modeli kapsamında geliştirilen  proje, uygulama bölgesinde yaşayan ve güvenli annelik konusunda eğitilen bir saha ekibinin alan çalışması ile  yürütüldü.  Van Halk Sağlığı Müdürlüğü tarafından önerilen,  Van merkezinde 6, Erciş’te 5 Aile Sağlığı Merkezi bölgesi ulaşılması hedeflenen alanlar  olarak  belirlendi.  Bu bölgelerdeki toplam 11 mahallede yaklaşık 150.000 kişi hedef alındı.

Alan çalışmasını yürütecek 20 kişilik saha ekibinin eğitimlerinin tamamlanması ile Ocak – 2013 tarihinde mahalleler bazında ev ziyaretleri başladı. Yerel sivil toplum kuruluşlarının işbirliği, çalışılan mahallelerdeki muhtarların ve sağlık hizmet sunucuların desteği ile gebe ve lohusaların bilgilendirilmesi ve hizmet kullanımının geliştirilmesi süreci başladı. Bilgilendirme süreçlerini güçlendirmek amacıyla mahallelerde ve sağlık merkezlerinde kullanılmak üzere eğitim materyalleri hazırlandı, broşürler dağıtıldı.  Mahallelerde aile bieylerinin ve eşlerin bu sürece katkı sağlamaları desteklendi.

9 ay süren alan uygulamasında yapılan çalışmalar aşağıda özetlenmektedir;

1.       9.908 hane ziyaret edildi 19.133 kadın, 20 yerel kadından oluşan saha ekibi tarafından güvenli anneliğin ve sağlık hizmet kullanımının önemi hakkında bilgilendirildi,

2.       1337 gebe belirli aralıklarla ziyaret edilerek, doğum öncesi ve doğum sonrası dönemde düzenli sağlık hizmet kullanımı desteklendi,

3.       19.133 kadının ev ziyaretleri esnasında, kadınların eşleri ve babalarından oluşan 5.042  erkeğe ulaşıldı,

4.       172 Sağlık Hizmet Sunucusunun bilgilerini tazelemek, iletişim yeteneklerini güçlendirmek amacıyla Güvenli Annelik Eğitim ve Danışmanlık Eğitim Programına katılımı sağlandı,

5.       Muhtarlar, devlet kurumları yöneticileri ve sivil toplum kuruluşları görevlilerden oluşan 118 erkeğe ulaşarak Güvenli Anneliğin önemi hakkında bilgi verildi, yönetim düzeyinde farkındalık oluşturuldu.

Alan çalışmasını takiben değerlendirme süreci başlamış; 11 gebe ve 49  lohusadan oluşan 60 katılımcı ile7 odak grup tartışması yapılmıştır.  Tartışma grupları ile projenin ulaşmaya çalıştığı kadınların süreç  konusundaki izlenimleri, öğrendikleri bilgiler ve davranış değişiklikleri saptanmıştır. Van ve Erciş’te 5 aile hekimi ve 5 sağlık elemanı ile bire bir derinlemesine görüşmeler yapılmış ve  geri bildirimleri değerlendirilmiştir.

Gebeler ve lohusalar kendilerine saha çalışanları tarafından yapılan önerileri, hayata geçirirken yaşamlarındaki olumlu değişiklikleri şu cümlelerle ifade ettiler ;

‘’ Benim dişlerim çok ağrıyordu. Kızlar bana uyumadan önce fırçalamamı söylediler. Ben de öyle yaptım. Artık her yemekten sonra dişlerimi fırçalıyorum.’’ ( E.Ş. 21 yaş, 1 çocuk annesi, 4 aylık gebe)

‘’ Lavaboya girerken ellerimizi yıkamamız gerektiğini bilmiyordum. Sadece çıkarken yıkardım. Eğitimden sonra artık lavaboya girmeden önce de ellerimi yıkamaya başladım. Beyaz iç çamaşırı kullanmak, ellerimizi yıkamak bizi enfeksiyonlardan daha fazla koruyor.’’ ( G.K. 27 yaş, 7 yıllık evli, 1 çocuk annesi, 4 aylık gebe)

‘’ Renkli iç çamaşırı giymekten vazgeçtim. Kendi temizliğime dikkat etmediğim için ben de yanma hissi vardı. Anlatılanları uyguladıktan sonra artık daha rahatım.’’ ( L.B. 27 yaş, 10 yıllık evli, 6 aylık gebe)

‘’Ben acıyı çok severim. Gebelik döneminde de sık sık yerdim. Acı yememem gerektiğini söylediler. Önceden rahatsızlığımda bunun acıdan kaynaklandığını bilmiyordum.’’ ( S.A. 28 yaş, 6 yıllık evli, 1 çocuk annesi, 4 aylık gebe)

‘’ Rahat uyuma pozisyonlarını anlattılar. Sırt üstü ve karnımızın üstüne yatmamamız gerektiğini söylediler. Öncesinde bir türlü uyuyamıyordum kızların dediklerini yapınca rahat bi şekilde uyuyabildim. İlk gebeliğimde bunları bilmediğim için zorlanmıştım bu gebeliğim ise çok rahat geçti.’’ ( Y.O. 27 yaş, 6 yıllık evli 2 çocuk annesi, 4 aylık lohusa)

‘’ Açılma teknikleri mesela önceki hamileliğim deprem zamanına denk geldiğinden dolayı hiç bi şekilde ne sağlık ocağına ne doktora gittim sadece son ayımda gittim o zamanda doğum yaptım. Mesela bel ağrısını nasıl geçireceğimi anlattılar.’’ ( T.G. 20 yaş, 3 yıllık evli, 2 çocuk annesi, 2,5 aylık lohusa)

‘’ … 9 ay boyunca düzenli olarak sağlık ocağına kontrole gittim. Bana vitamin ve demir hapları verdiler. Bebeğim doğduğunda yine aşılarını yaptırmak için götürdüm…’’ ( B.K. 22 yaş, 4 yıllık evli, 2 çocuk annesi, 4 aylık lohusa)

‘’ Ben sağlık ocağına gidip gebe olduğumu söylemeye utanıyordum. Kızlar kaç defa gelip sağlık ocağına gitmem gerektiğini söylediler. Eşim çalıştığı için ”ben seni götüremem” deyince bende gitmedim. Sonrasında hastaneye gidince tahlil sonuçları iyi çıkmadı. Sezaryen olmam gerektiğini söylediler. Önce kabul etmesem de sezaryen olmak zorunda kaldım. Kızlar doğum sonrasında da gelip neler yapmam gerektiğini anlattılar. Çok memnun kaldım.’’ ( B.Ö. 22 yaş, 1 yıllık evli, 1 çocuk annesi, 2 aylık gebe),

‘’ Ben de sezaryenliydim bide düşük yaptıkta bir ay sonra tekrar gebe kaldım daha beş aylıkken dikişlerimin açıldığının farkındaydım özellikle akşamları uyuduğumda daha çok rahatsızlanıyordum işte nasıl uyuyacağımı ayağımın altına nasıl minder koyacağımı, nasıl oturacağımızı hani sezaryenlerin zaten oturma imkanı olmadığını da anladım. Ama yine de her ihtimale karşı mesela açma tekniklerini gösterdiler oturup kalkmayı gösterdiler, onlar sayesinde yürüyüş yapmayı öğrendik.’’ ( T.G. 20 yaşında, 3 yıllık evli, 2 çocuk annesi, 2.5 aylık lohusa)

‘’ Lohusalıkta banyo yapılmaması gerektiğini sanıyordum. Eğitimlerde kızlar bana; banyo yapmam gerektiğini böylece sütümün çoğalacağını söyledi. Ben de doğumdan hemen sonra banyo yaptım ve hemen sütümün geldiğini gördüm.’’ ( Z.A. 30 yaş, 13 yıllık evli, 4 çocuk annesi, 3 aylık lohusa)

‘’ 6 güne kadar yıkanmazdık normalde. Eğitimde anlatılanlardan sonra doğumdan sonraki ilk gün banyo yaptım. Doktor tavsiyesi olmadan korse kullanılmaması ve sırt bağlanmaması gerektiğini söylediler.’’ (Z.A. 30 yaş, 13 yıllık evli, 4 çocuk annesi, 3 aylık lohusa)

‘‘ Lohusalıkta doğumevine gidip muayene oldum. Demir hapı verdiler ve hala kullanıyorum.’’ ( D.İ. 35 yaş, 15 yıllık evli, 6 çocuk annesi, 3 aylık lohusa)

Bölgede çalışkan sağlık hizmet sunucuları, önce en fazla karşılaştıkları sağlık sorunlarını paylaştılar; yöre kadınının öncelikli kadın/üreme sağlığı sorunları arasında üreme yol enfeksiyonları, özellikle vajinitis, kişisel hijyen (özellikle genital bölge) yetersizliği, erken ve çocuk yaş gebelikleri, mutsuz ve zorunlu evlilikler, yüksek doğurganlık, işsizlik, yoksulluk, demir eksikliği anemisi, istenmeyen gebeliklerden korunamama durumları olduğu ifade edildi. Akut vajinitise, genellikle dini inanç gereği (abdestiz kalmamak için) kadınların sık sık vajinal duş yapmasının neden olduğu belirtildi. Bu yöre kadının tutucu olduğu ve erkek doktora muayene olmak istemedikleri söylendi.

 “…benim bölgem 24 No lu birim…Hakkari’den, Bitlis’ten göç alan, kan davası olan bir bölge, mutsuz evlilikler, çocuk ve riskli gebelikler… erkeklerde hala korunma konusunda ciddi dirençler var… bölgemde sağlık pek önemsenmiyor, tabular yaygın….ancak maaşınız kesilir diye korkutarak çağırıyoruz..” (Erciş, B.T., aile hekimi)

“…dini değerlere sıkı bağlılığı..inançları sağlığa zararlı oluyor… bölgemde “akut vajinit” çok yaygın, vajinal duşu hiçbir zaman kıramıyorum…. Kadınlar, duş yapmazsanız hoca abdestsiz kalırsınız diyor diye ifade ediyor…..RİA için de öyle..hoca içinde madde olunca abdestsiz kalırsınız diyormuş….” (Erciş, B.T., aile hekimi)

“… yöre kadınının üreme sağlığı açısından, çok üremesi, vajinal  enfeksiyon durumu çok fazla… iç çamaşırı olayı yok….davranışları ve alışkanlıkları  böyle.. kilot yerine uzun streç pantolonlar giyiyorlar ve çok seyrek değiştiriyorlar… haftadan haftaya banyo yaparken ancak değiştiriyor..bu da vajinitis ve üreme yolu enfeksiyonuna neden oluyor. “  (Van Merkez, N.B., hemşire)

“…genel olarak sağlıkla ilgili hiçbir bilgileri yok…bir de onları anlamada zorlanıyoruz, Kürtçe dışında konuşamıyorlar… arkadaşlar olmazsa ben çok zorlanırdım…” (Van Merkez, N.B., hemşire)

“.. yöre halkımızın geneli sosyo-kültürel açısından yetersiz olduklarından sağlık hizmeti alma algılarında da yetersizlikler var. AP hizmeti konusunda isteksizler, duyarsızlar… genellikle korunma konusunda eşlerin /kocaların daha fazla dirençli olduklarını söyleyebiliriz.” (Van merkez, M.H.V., aile hekimi)

“…bölgemizde kışın ulaşamadığımız yerler çok, yazın da yaylada olduklarından sağlık hizmeti almazlar…yani burada sağlık hizmeti alma davranışı pek gelişmemiş… bir de çok tutucu bir toplum, kocaları izin vermiyor bazen…erkek doktora pek yanaşmıyorlar..ama çok fazla vajinit sorunu olduğunu biliyorum.”  (Erciş, A.E.G., aile hekimi)

“Bölgemizde erken yaş evliliklerinin sayısı çok fazla..bunlar da riskli gebeliklere neden oluyorlar..” (Erciş, E.T., hemşire)

Aile sağlığı çalışanlarının, “saha çalışanları ”ndan çok memnun oldukları, birbirini yakından tanıdıkları ve işbirliği içinde oldukları gözlendi. Görüşmenin gerçekleştirildiği ASM’ lerde saha çalışanların adeta merkez elemanı gibi davrandığı ve sağlık çalışanları tarafından büyük kabul gördükleri fark edildi. Bu durumun, saha çalışanlarının merkezleri çok sık ziyaret etmesinden ve işbirliği sağlamasından kaynaklandığı belirtildi.

“…saha çalışanlarıyla işbirliğimiz  çok iyiyidi..bize çok yardımcı oluyorlardı… adeta merkez elemanı gibi çalışıp saptadıkları gebeleri bize bildiriyorlardı..” (Van merkez, Y.B., ebe)

“….sahada çalışan arkadaşlarımızla  çok güzel bir iletişimiz ve ahenkli çalışmalarımız var….”  (Van merkez, M.H.V., aile hekimi)

“Onlar çok sıcak insanlardı…ilk tanıştığımızda kaynaştık.. işimizi çok kolaylaştırdılar..” (Erciş, E.T., hemşire)

“..saha çalışanlarıyla sürekli işbirliği içindeyiz, onlar sürekli gidip geliyorlar ve çok yapıcılar…” (Van merkez, T.A.,aile hekimi)

Özellikle “saha çalışanları” nın birimlerdeki ebe-hemşireler ile işbirliği ve eşgüdüm içinde çalıştıkları, onlara yardımcı oldukları, zaman zaman da hanehalkı ve gebe/lohusa kayıtlarının aile hekimi kayıtlarıyla karşılaştırıp eksikleri saptadıkları ve böylece kayıt dışı olanların sisteme kazandırıldığı ifade edildi.

“bizim ASM ler kurulalı beri sahaya ulaşmada zorluğumuz oluyor… Çünkü bizlerin sistemde kayıtlı olmayanlara ulaşmamız pek mümkün olamıyor. İl merkezindeki ASM lerde mobil nüfusumuz ve hizmetimiz yok….eskiden sağlık ocağı zamanında sahaya ulaşmak daha kolay oluyordu.. aşılamaya, mobil hizmete, ATF yapmaya sık sık alan çalışmalarımız oluyordu. Ama şimdi ne vaktimiz ne de olanağız var..işte arkadaşlar sağ olsun ulaşamadığımız, periferdeki kadınları bize getirdiler…onlar daha fazla sahada bulunduklarından bunu başardılar ve yeni kayıtlar buldular. Saha çalışanlar tarafından merkeze gönderildiklerini gebeler ifade etti” (Van merkez, M.H.V., aile hekimi)

“…arkadaşlar birkaç kez yanımıza geldiler..kendi ellerindeki gebe kayıt listelerini bizim sistemimizdeki gebelerle karşılaştırdılar. ..yeni kayıtlarımız oldu ve merkeze gelmeyenleri ikna edip getirmelerini istedik..Azize hanim, bu mahalledeki insanla iletişimi çok iyi…sözünü dinliyorlar..”  (Van merkez, M.N.A., aile hekimi)

“..saha çalışanları, kadınların bebekleri ve kendileriyle daha barışık olmalarını, gebelik kontrollerine gelmelerini sağladıkları görüşündeyim… çok yararlı buluyorum.(van merkez, T.A., aile hekimi)

Ebe ve hemşirelerin zor ulaştıkları bölgelerde saha çalışanların devreye girdikleri ve yardımcı oldukları  ifade edildi. Eskiden mobil hizmete daha fazla çıkıldığı için yeni kayıtların daha kolay yapılabildiği ancak göç nedeniyle bölge nüfusundaki artış, iklim koşulları ve kış aylarında ulaşım güçlüğü, merkezdeki iş yükü artışı gibi nedenlerle mobil hizmetlerin aksatıldığı ve sınırlandırıldığı açıklandı.

“….bizim çok hoşumuza gitti, yani  sahada çalışan kızlar işlerimizi kolaylaştırdı….onların gelmesine çok sevindik. Çünkü bizim gebelerimiz merkeze çeşitli nedenlerle gelmiyorlardı. Kayınpeder ya da kayınvalide izin vermedikleri için gelmiyorlardı, ya da geç geliyorlardı. 3 aydan sonra gelenlerin zaten bilgisayar kaydını almıyorduk…. Düzenli gelmediklerinde performansımız kesiliyordu. Kızlar gebelerini getirdiklerinden performansımızı da artırdılar…” (Van Merkez, N.B., hemşire)

“…saha çalışanlarıyla işbirliğimiz  çok iyiyidi..bize çok yardımcı oldular.  sahaya çıkıp ev ev gezerek bize rastladıkları gebelerin isimlerini ve telefon numaralarını söylüyorlar ve listelerini veriyorlardı.  Böylece gebelerin merkeze gelmelerini ve kayıt yaptırmalarını sağlıyorlardı..  süreklilik bile kazandırdıkları oldu yani…”  (Van merkez, Y.B., ebe)

“…normalde bizim bölgenin kültürel durumu kötü, arkadaşlar sağ olsunlar gebelerin hizmet almalarında çok yardımcı oldular…tabii evde bire bir ziyaret etmek başka oluyor, biz telefonla çağırsak gelmiyorlardı.. yeni gebe tespitinde de bize çok yardımcı oldular….”(Erciş, D.D., hemşire)

“.. yöremizde gebelerin hizmet almamalarındaki en büyük engelin koca ve kaynana direnci olduğunu söylemek yanlış olmaz… işte arkadaşlar bu direnci kırdılar…bölgemizde onlar sayesinde yeni gebe kayıtlarız oldu.” (Erciş, E.T., hemşire)

Genel olarak sağlık çalışanları, proje ve saha çalışanlarından memnun kaldıklarını ifade ettiler. Projenin, halkın duyarlılığını artırdığını ve bilinçlenme sağladığını, kadınların kendilerini önemli hissetmelerini sağladığını söylediler. Hatta devam etmesinin yararlı olacağını belirttiler. Bir başka açıdan alanda yeni kayıtlı gebe sayısını artırdıkları için performanslarını da yükselttiklerini belirttiler.  Sağlık çalışanlarından bazıları, proje sonuçlarının kendileriyle paylaşımını istedi.

“…projede yaptıkları iş çok güzel, çok yararlı keşke devam edebilse… eğitim bu bölge için çok gerekli olan şey, bunlar güçlendirilmeli….. Keşke sonuçlarını daha somut olarak görebilsek.Bir de özellikle aile planlaması konusunda yöre halkının, özellikle erkeklerin eğitime çok ihtiyaçları var..keşke yapılabilse…  “ (Erciş, B.T., aile hekimi)

“… proje bizim için yararlı oldu, görevli arkadaşlarla da iletişimimiz çok iyiyidi.. başarılı bir projeydi devam etse performansımız açısından iyi olur…” (Van Merkez, N.B., hemşire)

“Bu tür projeleri çok yararlı bulunuyorum, bizim eksiğimizi kapatmak için iyi bir fırsat oluyor. Saha çalışanları, yerel insan olduklarından, dilini-kültürünü biliyorlar, daha kolaylaştırıcı olabiliyorlar. İkna etme durumu kolayca mümkün olabiliyor….” (Van merkez, M.H.V., aile hekimi)

“…uygulama güzel, daha da geliştirilerek devam etse iyi olur… saha çalışanlarının sayısı artırılsa iyi olur. Aslında proje sonuçlarının bizimle de paylaşılmasını çok isterim…”(Erciş, A.E.G., aile hekimi)

“ ..gayet iyi, onların ulaşımı kolaylaştırılmalı…bölgemizde ulaşılması zor, çamur içinde yollarımız var… onlar zor koşullarda çalıştılar… projenin devam etmesi bize çok faydalı olur..”(Erciş, D.D., hemşire)

“..yöre halkı saha çalışanlarıyla pozitif bir iletişim sağladıklarından bu proje, halkımızın duyarlılığını artırdı, sağlık açısından bilinçlenmelerini sağladı ve kadınların kendilerini önemli hissetmelerini sağladı…, arkadaşlar bize çok yardımcı oldular…kaynana ön yargısını yıktılar” (Erciş, E.T., hemşire)